Prawidłowe oddychanie a rozwój mowy

Oddychanie jest naturalną czynnością fizjologiczną człowieka. Pierwszy oddech w życiu dziecka to początek kształtowania się narządu żucia oraz rozwoju twarzoczaszki. Z logopedycznego punktu widzenia prawidłowe oddychanie ma istotne znaczenie dla kształtowania się mowy dziecka. Prawidłowe oddychanie podczas spoczynku powinno odbywać się przez nos przy zamkniętych ustach, gdyż tylko taki tor oddechowy zapewnia właściwy rozwój aparatu artykulacyjnego. Ponadto,przepływające powietrze ulega wówczas ogrzaniu, częściowemu oczyszczeniu oraz nawilżeniu, przez co rzadziej pojawiają się infekcje górnych dróg oddechowych.

U dzieci nierzadko spotyka się jednak nieprawidłowy sposób oddychania, który prowadzi do wielu poważnych konsekwencji – nie tylko dla mowy, ale i zdrowia. Jeśli, bowiem, dziecko ma patologiczny nawyk oddychania przez usta, nieogrzane i nieoczyszczone powietrze przedostaje się bezpośrednio do płuc. Dziecko jest wówczas narażone na częste przeziębienia, ponieważ wyschnięta śluzówka nie stanowi odpowiedniej bariery dla wirusów i bakterii. Często dochodzi też do stanów zapalnych migdałków podniebnych. Znaczne ich powiększenie zmienia zabarwienie głosu i może być przyczyną niedosłuchu. Przerost trzeciego migdałka powoduje, że dziecko źle sypia, chrapie, przez co gorzej funkcjonuje.

Konsekwencji nieprawidłowego oddychania przez usta jest wiele. Oto niektóre z nich:

1. Słaby mięsień okrężny ust: jest on pierwszym widocznym objawem nieprawidłowego oddychania. Takie dzieci stale widywane są przez otoczenie z otwartymi ustami. Wiotkość ta sprawia problemy przy jedzeniu, piciu, ale także przy nauce mówienia.
2. Nieprawidłowa pozycja spoczynkowa języka: tor powietrza podczas oddychania ustami uniemożliwia pionizację języka, co z kolei prowadzi do powstawania wad wymowy, a także do utrwalenia się nieprawidłowego sposobu połykania.
3. Wady zgryzu: uchylone usta powodują opadanie języka, co z kolei daje takie objawy, jak zwężenie dolnego łuku zębowego, tyłozgryz, zmiany w stawie żuchwowo – skroniowym.
4. Obniżona sprawność narządów artykulacyjnych
5. Wady wymowy: nieprawidłowa pozycja spoczynkowa języka a także brak pionizacji prowadzić mogą do międzyzębowej realizacji głosek /t,d,n/, a także głosek szeregu syczącego/ s,z,c,dz/. Brak pionizacji języka powoduje nieprawidłową realizację głosek / sz,ż,cz,dż/, /r/ oraz /l/.

Ćwiczenia oddechowe stanowią podstawę ćwiczeń wspomagających mowę i są bardzo ważnym elementem terapii logopedycznej. Ćwiczenia oddechowe poprawiają wydolność oddechową, sprzyjają wydłużaniu fazy wydechowej, co bezpośrednio wpływa na poprawę jakości mowy. Uczą dzieci odróżnić fazę wdechu i wydechu, dostosować długość wydechu do czasu trwania wypowiedzi oraz zsynchronizować pauzy oddechowe z treścią wypowiedzi.

Ćwiczenia w różnicowaniu faz oddechowych

• wykonywanie wdechu i wydechu nosem o jednakowym czasie trwania – zabawy typu misie śpią, wąchanie kwiatów, aromatycznych potraw, buteleczek po perfumach, wacików nasączonych olejkiem eterycznym.
• wciąganie powietrza przez jedną dziurkę, wydychanie drugą,
• dmuchanie nosem na lekkie przedmioty,
• nabieranie powietrza nosem i zdmuchiwanie lekkich przedmiotów – piórka, bibułki, płatki kwiatów,
• chuchanie np. na zmarznięte ręce,
• naśladowanie wiatru,
• zabawy ze słomką – wciąganie i nakładanie wyciętych elementów na schemat – kropki na biedronkę lub muchomora, rybki do morza, płatki na kwiatek, kropelki deszczu pod chmurkę, jabłka na drzewo, zakupy do koszyka, meble do pokoju itp.

 

Ćwiczenia zwiększające pojemność płuc, pogłębiające i wzmacniające wydech.

Polegają na nabraniu dużej ilości powietrza i mocnym dmuchaniu

• dmuchanie na lekkie przedmioty w celu wprawienia ich w ruch (bezpośrednio lub poprzez słomkę)– tu przyda nam się wszystko na co można dmuchać – piórka, paski papieru, małe piłeczki, płatki kwiatów, chrupki – rozdmuchiwanie po dużej powierzchni lub w pojemnikach, zdmuchiwanie najpierw z gładkiej, potem z chropowatej i nierównej powierzchni, np. z pogniecionej gazety.
• dmuchanie na płomień świecy, na wiatraczki,
• dmuchanie w gwizdki różnego typu,
• rozdmuchiwanie płynów – toczenie kropelki wody po stole lub dmuchanie przez słomkę na plamy wodnistej farby – tzw. dmuchane obrazki (uczniowie naszej placówki tworzyli takie prace w ramach konkursu logopedycznego).
• dmuchanie przez słomkę do szklanki z wodą (zabawa w „gotowanie wody”);
• dmuchanie na lekkie przedmioty zawieszone na nitkach, wstążeczkach różnej długości w celu utrzymania tych przedmiotów jak najwyżej i/lub jak najdłużej w powietrzu;
• dmuchanie na lekkie przedmioty podrzucane do góry – piórka, baloniki
• dmuchanie na przedmioty umieszczone w misce z wodą – papierowe łódki, plastikowe zabawki,
• puszczanie baniek mydlanych;
• dmuchanie na mlecze, na domki z kart, na własną grzywkę,
• zabawy w studzenie – dmuchanie na gorącą herbatę lub zupę, na poparzony palec;
• nadmuchiwanie balonów, dmuchanych zabawek;
• dmuchanie w dmuchajkę, aby utrzymać w powietrzu styropianową piłeczkę;
• zabawy typu wbijanie goli, przeprowadzanie przez tor lub labirynt z klocków różnych przedmiotów – piłek, styropianu, chrupek, parkowanie samochodzików;
• zabawy polegające na chuchaniu – np. na zmarznięte dłonie, szybę, lusterko.

 

Ćwiczenia pobudzające przeponę

• naśladowanie ziewania – jak najdłuższe wypowiadanie aaa…
• naśladowanie śmiechu różnych ludzi (ha,ha,ha, hi,hi,hi, ho,ho,ho, he,he,he) i różnych rodzajów śmiechu (cichy, głośny, piskliwy, hałaśliwy, tłumiony)
• szybkie, energiczne wdechy nosem przy zamkniętych ustach (np. naśladowanie węszenia psa)
• energiczne wypowiadanie szeptem niektórych spółgłosek – np. tktktk…, ckckck…, pkpkpk…, łączenie wymowy bezdźwięcznych spółgłosek z samogłoskami – tukutuku, tikitakatikitaka, stukustuku, pukupuku, tuftuftuf.

Należy pamiętać, że ćwiczeń oddechowych nie wykonujemy gdy dziecko ma karat lub infekcję górnych dróg oddechowych, a czas ćwiczeń należy dopasować do indywidualnych możliwości dziecka.Nie powinnyone jednak trwać zbyt długo – wykonujemy je systematycznie 2-3 razy dziennie przez kilka minut, należy robić krótkie przerwy pomiędzy ćwiczeniami, aby zapobiec osłabieniu i zawrotom głowy.